Snowchange Logo

Krótki opis Społecznego rezerwatu OTOP Karsiborska Kępa

Społeczny rezerwat OTOP Karsiborska Kępa to rezerwat przyrody w delcie Świny. Powstał w wyniku osiadania osadów rzecznych i ma długą historię użytkowania rolniczego. Od początku XX wieku wyspa była wykorzystywana jako pastwisko, ale pod koniec XX wieku rolnictwo znacznie podupadło. W 1993 roku OTOP BirdLife Polska zakupił wyspę w celach ochrony przyrody. Obszar ten jest ważnym przystankiem i miejscem lęgowym ptaków wędrownych, zwłaszcza ptaków brodzących i zagrożonej wodniczki. Działania ochronne obejmują koszenie trzcinowisk i utrzymywanie równowagi wodnej w celu zachowania naturalnych siedlisk wyspy. OTOP stale monitoruje wpływ działań ochronnych na roślinność i populacje ptaków.

1920

1945

1970

1990

1993

2025

Historia obszaru

Wyspa, podobnie jak inne okoliczne wyspy, powstała w wyniku osadzania się materiału rzecznego w procesie cofania się Delty Świny. Historia użytkowania gruntów Karsiborskiej Kępy sięga niemal 200 lat. Ze względu na bliskie położenie wyspa stanowiła zaplecze gospodarcze dla leżącej na południe wsi Karsibór. Już w latach 20.–30. XX wieku przystosowano ją do wypasu zwierząt, wznosząc otaczający ją wał, budując sieć rowów melioracyjnych oraz stację pomp. Okres ten był najprawdopodobniej czasem najintensywniejszego użytkowania wyspy przez człowieka. Po II wojnie światowej teren Karsiborskiej Kępy był użytkowany rolniczo ze zmienną intensywnością. Największe natężenie wypasu (sięgające nawet 450 zwierząt) miało miejsce w latach 70., gdy na wyspie gospodarowała Spółdzielnia Produkcyjna „Ognica”. Od końca XX wieku intensywność użytkowania znacznie się zmniejszyła. Obecnie, poza działalnością OTOP-u, na wyspie gospodaruje jedynie kilku prywatnych właścicieli. Istnieje tu plantacja trzciny, a w użytkowaniu pozostaje co najwyżej kilkanaście hektarów pastwisk, na których nadal wypasane są zwierzęta hodowlane. Dzięki finansowemu wsparciu firmy Swarovski Optik z Austrii, w 1993 roku OTOP BirdLife Polska zakupiło ponad 170 hektarów gruntów i utworzyło jeden z pierwszych społecznych rezerwatów przyrody w Polsce. Bezpośrednim impulsem do powołania rezerwatu były wyniki badań ornitologicznych przeprowadzonych w okolicach Karsiborskiej Kępy na początku lat 90. XX wieku.

Widok ogólny na rezerwat społeczny OTOP Karsiborska Kępa, położony w delcie Świny (północno-zachodnia Polska). Zdjęcia: Krzysztof Kałużny

Otoczenie

Społeczny Rezerwat OTOP Karsiborska Kępa jest jedną z 44 wysp tworzących Deltę Świny. Znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Wolińskiego Parku Narodowego i wchodzi w skład sieci obszarów Natura 2000 („Delta Świny” oraz „Wolin i Uznam”). Wyspy te położone są pomiędzy większymi wyspami Wolin i Uznam. Największym okolicznym ośrodkiem miejskim jest Świnoujście, na którego terenie administracyjnie znajduje się Karsiborska Kępa. Rezerwat jest bezpośrednio połączony z dzielnicą Świnoujścia – Karsiborem.

fot. Krzysztof Kałużny

Charakterystyka miejsca

Karsiborska Kępa wita odwiedzających widokiem rozległych, otwartych przestrzeni pastwisk i łąk. Spośród innych wysp Delty Świny wyróżnia się długoletnim rolniczym użytkowaniem – przede wszystkim jako teren wypasowy. Otoczona jest wałem przeciwpowodziowym, wzniesionym na początku XX wieku. Płaska równina wewnętrznej części wyspy pokryta jest mozaiką niskiej, słonolubnej roślinności łąkowej, płatami trzcinowisk i turzycowisk. W zachodniej części rezerwatu znajdują się nadmorskie solniska – ważne siedlisko ptaków siewkowych. Z kolei wschodnia część to turzycowiska porośnięte trzciną, stanowiące historyczne i nadal potencjalne miejsce lęgowe wodniczki. Społeczny Rezerwat OTOP Karsiborska Kępa zajmuje powierzchnię 197,52 ha i obejmuje grunty należące do OTOP (177,60 ha) oraz dzierżawione od Skarbu Państwa (19,92 ha). Trzon rezerwatu stanowią tereny położone na wyspie Karsiborska Kępa. W jego skład wchodzi także kilkuhektarowa wyspa Bielawka, położona na północny zachód od Kępy, oraz dwie podobnej wielkości wyspy – Ostrówek i Wola Kępa – leżące w nurcie Świny, na wschód od wyspy głównej. Obecnie, poza OTOP-em, na wyspie gospodaruje zaledwie kilku prywatnych właścicieli. Istnieje tu plantacja trzciny, a użytkowanych jest jedynie kilkanaście hektarów pastwisk, na których wciąż prowadzony jest wypas zwierząt gospodarskich.

fot. Krzysztof Kałużny

Problemy, zagrożenia

Największym problemem wyspy jest wtórne zarastanie trzciną pospolitą, co wiąże się m.in. z zaprzestaniem ekstensywnego wypasu zwierząt. Ekspansja trzciny prowadzi do wypierania innych formacji roślinnych i znaczącego spadku różnorodności biologicznej. Zarośnięcie obszaru przez trzcinowiska skutkuje również utratą cennych siedlisk lęgowych wielu gatunków ptaków. Istotnym zagrożeniem jest także działalność drapieżników, takich jak lis, jenot czy niektóre ptaki krukowate. Obecność tych gatunków znacząco obniża sukces lęgowy ptaków gniazdujących na ziemi, np. kaczek i siewek łąkowych. Poważnym wyzwaniem są zmiany stosunków wodnych spowodowane zmianami klimatycznymi. Coraz rzadsze cofki wód morskich z Bałtyku skutkują mniejszym zasilaniem wyspy słoną wodą, która odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu nadmorskich solnisk – jednych z najcenniejszych siedlisk przyrodniczych tego obszaru.

Karsiborska Kępa wita odwiedzających widokiem rozległych, otwartych przestrzeni pastwisk i łąk. Wyspę wyróżnia od innych wysp Delty fakt, że przez dziesięciolecia była użytkowana rolniczo jako pastwisko. Zdjęcia: Krzysztof Kałużny

Gatunki

Rezerwat jest ważnym punktem przystankowym dla ptaków migrujących – znajduje się w zasięgu wschodnioatlantyckiego szlaku migracyjnego. Wiele gatunków ptaków korzysta z wyspy jako miejsca odpoczynku i regeneracji sił – zatrzymują się tu stada gęsi, kaczek, żurawi, kszyków, a także czajek, kulików wielkich i innych siewek łąkowych. Badania z końca ubiegłego wieku wykazały występowanie stosunkowo dużej populacji lęgowej wodniczki oraz cennych gatunków z grupy siewkowców z biegusem zmiennym podgatunku schinzii. Szczególnie istotny był fakt zasiedlania obszaru przez wodniczkę, gdyż zarówno wtedy, jak i obecnie gatunek ten jest jednym z najbardziej zagrożonych wymarciem ptaków wróblowych kontynentalnej Europy. Dziś wodniczka z tego terenu się wycofała ze względu na załamanie się całej zachodniopomorskiej populacji (ale nadal istnieje nadzieja na jej powrót). Ważnym gatunkiem dla Karsiborskiej Kępy jest bielik – symbol Wolińskiego Parku Narodowego. Gatunek ten korzysta z ptasiego dobrobytu wyspy. Na Karsiborskiej Kępie utrzymują się też populacje lęgowe czajki (Vanellus vanellus), krwawodzioba Tringa totanus, wąsatki Panurus biarmicus, kszyka Gallinago gallinago, żurawia Grus grus, gęgawy Anser anser oraz pojedyncze pary pliszki cytrynowej Motacilla citreola. Swoich sił próbują tu również ohary Tadorna tadorna. W rezerwacie ochronie podlegają także solniska nadmorskie, w skład których wchodzą rzadkie i cenne zbiorowiska roślinne uzależnione od regularnego zalewania przez słoną wodę. Wyróżnia się dwa podstawowe, które występują w mozaice: nadmorska łąka halofilna czyli łąka słonolubna (słonawa) i szuwar oczeretowy halofilny (słonolubny). Największą ciekawostką florystyczną jest babka pierzasta (Plantago coronopus) mająca tu jedyne naturalne stanowisko w Polsce.

fot. Krzysztof Kałużny

Działania rekultywacyjne

Półnaturalny charakter przyrody rezerwatu oraz postępująca sukcesja trzcinowisk zobowiązują OTOP do stałych działań mających na celu zachowanie walorów przyrodniczych tego miejsca, tj. utrzymanie i zwiększenie populacji lęgowych ptaków siewkowych, przywrócenie i utrzymanie populacji lęgowej wodniczki oraz utrzymanie solniskowego charakteru roślinności wyspy. Zachowanie siedlisk lęgowych ptaków związanych z terenami podmokłymi jest możliwe poprzez koszenie zwartych trzcinowisk i zapewnienie odpowiednich dla ptaków wodno-błotnych warunków wodnych w okresie lęgowym. Wieloletnie powtarzanie procesu prowadzi do rozrzedzenia i osłabienia trzcinowisk, a tym samym udostępnienia większej przestrzeni i dogodniejszych warunków świetlnych turzycom i gatunkom słonolubnym. Zachodnia część wyspy koszona jest co najmniej jeden raz w roku, każdorazowo usuwana jest cała skoszona biomasa. Zabieg ten umożliwia utrzymanie dogodnych siedlisk lęgowych dla ptaków siewkowych: czajki Vanellus vanellus, kszyka Gallinago gallinago i krwawodzioba Tringa totanus oraz odsłania światłolubne murawy solniskowe. OTOP BirdLife Polska prowadzi także tzw. „koszenia inicjalne” polegające na pozbyciu się zwartych szuwarów trzcinowych, które zdążyły pokryć długo nieużytkowane tereny. Jest to jeden z ważnych elementów mających na celu odtworzenie dawnych siedlisk, zarówno roślinnych jak i ptasich. Kluczowym działaniem wspólnym zarówno dla roślin, jak i ptaków jest dostosowanie gospodarki wodą w rezerwacie do potrzeb ochrony przyrody. Aby utrzymać odpowiedni poziom, a także jakość wody, wykonano odpowiednie ujęcia wody ze Świny oraz zmodernizowano stację pomp. Dzięki temu zapewniony został optymalny poziom wody w rozlewiskach, kałużach i rowach – niezbędny dla ptaków w czasie lęgów. Pobór wody ze Świny zapewnia jednocześnie odpowiednie zasolenie wody warunkującej utrzymywanie się solnisk. Obecnie trwają prace nad zmodernizowanym i usprawnieniem całego systemu, aby dostosować go do aktualnych zmian zachodzących w środowisku.

fot. Krzysztof Kałużny

Monitorowanie

Większość działań ochronnych realizowanych przez OTOP BirdLife Polska w rezerwacie podlega stałemu wewnętrznemu monitoringowi – przede wszystkim gromadzone są dane opisujące charakter podejmowanych działań, ich lokalizację i efektywność. Najważniejsze to monitoring szaty roślinnej i monitoring ptaków lęgowych. Analizy zebranych danych pozwalają na kontrolę i ocenę skuteczności podejmowanych przez OTOP działań ochronnych.

fot. Krzysztof Kałużny

Ludzie

Kierownik zachodniopomorskich społecznych rezerwatów OTOP

Krzysztof Kałużny

Strona domowa

Społeczny rezerwat OTOP Karsiborska Kępa jest jednym z pierwszych rezerwatów społecznych, i chyba pierwszym, w którym jako sposób ochrony przyjęto metody czynne (aktywne działania i prace – w odróżnieniu od rezerwatów ścisłych zamkniętych na wszelkie działania człowieka). O szczegółowych działaniach podejmowanych przez OTOP BirdLife Polska przeczytasz na stronie domowej rezerwatu.

Partnerzy

Rozwiązania oparte na przyrodzie w przywracaniu otwartych terenów podmokłych dla wsparcia różnorodności biologicznej, poprawy jakości wody i łagodzenia skutków zmian klimatu // 1.10.2024 – 30.09.2025

OTOP BirdLife Poland

Ukrainian Nature Conservation Group

Snowchange Cooperative

Nordic Council of Ministers